Kosmos (2018)

Późne, dojrzałe dzieło wielkiego pisarza stanowi kwintesencję jego poglądów na życie i sztukę. Gombrowicz (1904-1969) skończył te powieść w Vence na południu Francji, gdzie mieszkał przez kilka ostatnich last swojego życia z Ritą Labrosse. Kosmos został wydany przez Instytut Literacki w Paryżu w 1965. Dowodem na uniwersalność i doniosłość przesłania powieści jest uhonorowanie jej międzynarodową nagrodą Prix Formentor, najwyższym europejskim wyróżnieniem po Literackiej Nagrodzie Nobla. (Wydawnictwo Literackie, Kosmos).

 Witold, główny bohater i jego przyjaciel Fuks przyjechali na wakacje do Zakopanego. Tam wynajmują pokój w pensjonacie, a Witold zaczyna obserwować zjawiska, którym nadaje znaczenia, niekiedy bardzo arbitralnie, i próbuje odnaleźć w nich prawidłowości. Nietrudno potraktować Kosmos Gombrowicza osobiście. Jaki pisał slawista i tłumacz Leonard Neuger w szkicu o ostatniej powieści pisarza: ’Paradoks Kosmosu: cokolwiek spójnego odczytam w tej powieści, stanę się jednym z jej bohaterów, stanę się jednym z jej konstruktów, zostanę przez nią zniewolony. Więcej: wszelkie poszukiwanie spójności, sensowności czy całości w tej powieści ustawia mnie automatycznie na jednej płaszczyźnie z jej bohaterem, Witoldem’. Jest to zatem opowieść podstępna, wciągająca niezauważenie i angażująca na podstawowym poziomie – oswajania absurdu świata. Bohater Kosmosu opowiada wprawdzie zdarzenia z okresu wakacji w zakopiańskim pensjonacie, ale sednem powieści są „wydarzenia” w jego percepcji. Kosmos, słowo ze starożytnej greki, oznacza „porządek” i w antycznej filozofii przeciwstawiany był chaosowi. To próbuje właśnie uczynić Witold: zamienić serie przypadkowych zdarzeń na związki przyczynowo-skutkowe według coraz to innych sygnałów sensu. (Kultura PL, Gombrowicz)